مالیات نقش مهمی در تأمین منابع مالی دولت و ارائه خدمات باکیفیت آن ایفا می‌کند؛ به همین دلیل است که قوانین و نظام مالیاتی دقیقی برای آن ایجاد شده است و عدم پرداخت مالیات، با جریمه همراه می‌شود.
ما در این مقاله پیش هر چیز به تعریف فرار مالیاتی پرداخته، سپس به توضیح انواع فرار مالیاتی و جرم مالیاتی پرداخته و در مورد دور زدن مالیات و مجازات مجرم توضیحاتی ارائه خواهیم داد. سپس از روش‌های مقابله با فرار مالیاتی می‌گوییم تا در نهایت توضیحاتی در مورد نحوه گزارش فرار مالیاتی ارائه کنیم.
فرار مالیاتی چیست؟
در تعریف فرار مالیاتی به هرگونه تلاش قانونی یا غیرقانونی یک کسب‌وکار با هدف خودداری از پرداخت مالیات قانونی یا کمتر پرداخت نمودن آن، به هر شیوه که انجام شود، فرار مالیاتی می‌گویند. فرار مالیاتی (فرار از مالیات) یک اصطلاح رایج در رابطه با کارهایی است که برای عدم پرداخت مالیات در نظر گرفته می‌شود و به این معنی است که مؤدی کمتر از میزانی که قانوناً موظف است پرداخت مالیات را انجام دهد.
یکی از مهم‌ترین مواد قانونی در جرم‌انگاری فرار مالیاتی مربوط به ماده ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم است که بر این اساس، «هر شخص حقیقی یا حقوقی که به‌موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر هست در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت مشمول جریمه‌ای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت‌نشده خواهد بود.» بر اساس تبصره یک این ماده ۱۹۹ قانون، حتی برای متخلفان دولتی نیز مجازات جرم مالیاتی پیش‌بینی‌شده و آمده است: «در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری باشد مسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.»
فرار مالیاتی به چه مواردی گفته می‌شود؟
فرار مالیاتی به این معنی است که فرد از پرداخت مالیات خودداری کند. دریافت مالیات یکی از حقوق دولت است، اما برخی از افراد از پرداخت مالیات فرار می‌کنند. حالا این فرار می‌تواند به روش‌های مختلفی صورت بگیرد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
- اگر شخص مودی به سود و زیان‌ها و درآمدهایی که غیر واقعی هستند برای تنظیم اظهارنامه مالیاتی استناد کند یعنی فرار مالیاتی کرده است.
- اگر مودی به مدت سه سال پشت سر هم اظهارنامه مالیاتی خود را به سازمان امور مالیاتی ارسال نکند و مالیات ندهد یعنی فرار مالیاتی اتفاق افتاده است.
- اگر فرد کسب و کار خود را ثبت نکند و به صورت مخفیانه کار کند و درآمد خود را به اطلاع اداره مالیات نرساند یعنی فرار مالیاتی کرده است.
- اگر مودی اطلاعات خود را به مأموران اداره مالیات ارائه ندهد و یا در هنگام مراجعه ممیزهای مالیاتی در محل کار به صورت مکرر حضور نداشته باشد و یا اطلاعات اشتباه به آنها ارائه دهد یعنی از پرداخت مالیات فرار کرده است.
- اگر یک فرد برای رسیدگی به امور مالیاتی یک کسب و کار منصوب شده باشد، اما وظایف خود را به درستی انجام ندهد، کسب و کار مربوطه به فرار مالیاتی محکوم می‌شود.
- اگر مودی کسب و کار خود را به نام افراد دیگر ثبت کند و یا درآمد خود را به حساب دیگران واریز کند، اداره مالیات متوجه می‌شود و آن شخص را به فرار مالیاتی محکوم می‌کند.
- اگر مودی از کارت بازرگانی افراد دیگر برای تجارت و یا کسب و کار خود استفاده کند و مالیات پرداخت نکند به فرار مالیاتی محکوم می‌شود.
- اگر مودی اقداماتی انجام دهد که نشان دهد از مالیات معاف شده، اما در واقع چنین چیزی صحت نداشته باشد به فرار مالیاتی محکوم می‌شود.
عاقبت فرار مالیاتی چیست؟
اولین عواقب فرار مالیاتی برای خود شخص مودی است. این عواقب از جریمه نقدی تا عواقبی مانند زندان و حتی شلاق می‌تواند متفاوت باشد، اما عواقب بعدی گریبان دولت را می‌گیرد.
دولت‌ها برای اینکه بتوانند بخشی از هزینه‌های مملکت را پوشش بدهند، از مالیات کمک می‌گیرند. حالا اگر مودیان مالیات خود را پرداخت نکنند دولت با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که حدود ۱۲۰ الی ۱۳۰ هزار میلیارد در سال از دست دولت می‌رود و دلیل آن هم فرار از مالیات برخی مودیان است.
البته دولت برای اینکه از فرارهای مالیاتی جلوگیری کند و درآمد خود را این راه را از دست ندهد، روش‌های مختلفی را امتحان می‌کند. از ارائه دادن تخفیف‌های مالیاتی تا لغو مجوز کسب و کار و جریمه، از جمله این روش‌ها هستند.
در این بین دلیل اصلی اینکه مودیان از دادن مالیات خودداری می‌کنند این است که میزان مالیات در سال‌های اخیر افزایش یافته و صاحبان مشاغل یا کسب و کار خود را جمع می‌کنند و یا به روش‌های مختلف به فکر فرار مالیاتی می‌افتند. در چنین شرایطی دولت ضرر بیشتری را متحمل می‌شود، پس برای جلوگیری از این اتفاق دولت‌ها باید به فکر کاهش میزان مالیات با توجه به نوع کسب و کار باشند.
جرایم مالیاتی شامل چه مواردی هستند؟
جرایم مالیاتی تنوع بسیار زیادی دارند که برای هر کدام مجازات عدم پرداخت مالیات نیز در نظر گرفته شده است. برخی از جرایم مالیاتی شامل موارد زیر هستند و مصادیق فرار مالیاتی و مصداق جرم مالیاتی به حساب می‌آیند (نکته مهم این است که برای تک‌تک موارد زیر مجازات فرار مالیاتی در نظر گرفته می‌شود)
- پرداخت مالیات پس از سررسید مقرر
- عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی
- کتمان درآمد یا ابراز هزینه‌های غیر واقعی در اظهارنامه تسلیمی
- عدم تسلیم ترازنامه و حساب سود و زیان یا عدم ارائه دفاتر
- رد دفاتر قانونی
- عدم تسلیم فهرست دریافت کنندگان حقوق ظرف مهلت مقرر
- عدم ارسال صورت یا فهرست یا قراردادهای پیمانکاری
- عدم پرداخت مالیات حقوق و مالیات تکلیفی ظرف مهلت مقرر
- عدم پرداخت مالیات تکلیفی موضوع ماده 104 ظرف مهلت مقرر
- عدم صدور صورت‌حساب یا عدم درج شماره اقتصادی خود و طرف معامله یا استفاده از شماره اقتصادی خود برای معاملات دیگران یا استفاده از شماره اقتصادی دیگران برای خود
- عدم ارائه فهرست معاملات انجام شده و قراردادها در سامانه مربوطه در مهلت مقرر
- عدم ارائه گزارش حسابرسی مالی در مهلت مقرر
جرایم مالیاتی قابل بخشش و جرایم مالیاتی غیر قابل بخشش
در ادامه لیستی از جرایم مالیاتی قابل بخشش و غیرقابل‌بخشش را می‌بینید:
جرائم مالیاتی غیر قابل بخشش
- جریمه عدم تکمیل و ارسال تمام اظهارنامه‌های مالیاتی
- جریمه کتمان درآمد و هزینه‌های غیرواقعی
- جریمه اعلام درآمد غیرواقعی (درصورتی‌که اختلاف آن با درآمد واقعی، بیشتر از 15٪ باشد)
- تبانی کردن با مشتریان در ایجاد ارقام اشتباه داخل فاکتور
جرائم مالیاتی قابل بخشش
هرچه در دسته‌ی جرایم مالیاتی غیرقابل‌بخشش نباشد، در این دسته قرار می‌گیرد. مثلاً این‌ها بخشی از جرایم قابل بخشش هستند:
- جریمه عدم تسلیم فهرست مالیات حقوق و دستمزد
- جریمه عدم صدور صورت‌حساب
- جریمه عدم ارسال صورت معاملات فصلی
- جریمه مالیات بر ارزش افزوده
- جریمه عدم ارسال اسناد و مدارک
- جریمه عدم ارسال فهرست قراردادهای پیمانکاری و معاملات فصلی و غیره
روند درخواست بخشودگی جرایم مالیاتی
بخشودگی جرایم مالیاتی یک‌روند قانونی است که به طور عمومی به مؤدیان مالیاتی اجازه می‌دهد تا در صورت بروز مشکلات مالی یا عدم امکان پرداخت مالیات به‌موقع، با ارائه مستندات و توضیحات معتبر به سازمان مالیاتی، درخواست بخشودگی مالیاتی کنند.
دولت همه ساله در بازه‌هایی مانند دهه فجر، هفته دولت و غیره برای تشویق بدهکاران مالیاتی به پرداخت مالیات، لیستی از موارد بخشودگی مالیاتی را اعلام می‌کند. در سال جاری هم به دلیل درخواست‌های مکرر و تکریم ارباب‌رجوع، مهلت بخشودگی جرایم مالیاتی حداکثر تا آخر مهرماه ۱۴۰۲ تمدید شد.
روش بخشودگی جرائم مالیاتی
۱. شرایط بخشودگی: بخشودگی مالیاتی معمولاً فقط در مواردی انجام می‌شود که مؤدیان مالیاتی به دلیل شرایط خارج از اختیارشان، مالیات را پرداخت نکرده باشند. شرایطی مثل مشکلات مالی و اقتصادی یا مواردی مثل زلزله، سیل، و بلایای طبیعی باعث بخشودگی مالیات می‌شوند.
۲. ارائه مستندات: برای درخواست بخشودگی، مؤدی باید مستندات و توضیحات معتبری را برای بررسی شرایط و دلایل عدم انجام تکالیف مالیاتی ارائه کند. این مستندات می‌توانند شامل اطلاعات مالی، اسناد حسابداری و سایر اسناد مرتبط با وضعیت مالی باشد.
۳. تشخیص سوابق مالیاتی: بعد از ارائه مستندات، سازمان امور مالیاتی مدارک را بررسی خواهد کرد. افرادی که سوابق مالیاتی مثبت دارند و به‌موقع مالیات‌ها را پرداخت کرده‌اند، بیشتر مشمول بخشودگی مالیاتی می‌شوند.
۴. توافق بر اساس مشاوره مالیاتی: بهترین حالت این است که یک مشاور یا وکیل مالیاتی را از طرف خودتان به اداره مالیات معرفی کنید. این نماینده‌ها به دلیل سابقه طولانی فعالیت در حوزه مالیاتی و آشنایی با قوانین، می‌توانند توافق را به نفع شما پیش ببرند.
۵. تصویب بخشودگی: سازمان مالیاتی بعد از بررسی درخواست و مستندات مرتبط، یا بخشودگی مالیاتی را اعلام می‌کند و یا درخواست را رد خواهد کرد. در صورت تصویب، معمولاً یک توافقنامه بخشودگی مالیاتی منعقد می‌شود که شرایط را مستند می‌کند.
چگونه می‌شود با فرار مالیاتی مقابله کرد؟
قانون مالیات‌های مستقیم، مهم‌ترین ابزار مقابله با فرار مالیاتی است که برای اولین بار در ایران در سال ۱۳۴۵ وضع گردید. در طول سال‌های مختلف، این قانون بارها و بارها مورد بازنگری قرار گرفته و همواره اصلاحاتی در آن صورت گرفته است. با این حال هنوز هم فرار از مالیات چه در ایران و چه در سایر کشورهای دنیا، موضوعی است که با خلأهای جدی قانون مواجه است.
یکی از مهم‌ترین مواد قانونی در جرم‌انگاری فرار مالیاتی (جرایم مالیاتی) مربوط به ماده ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم است که بر این اساس، «هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر مالیات مؤدیان دیگر می‌باشد؛ در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت؛ مشمول جریمه‌ای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت نشده خواهد بود.»
بر اساس تبصره یک این ماده ۱۹۹ قانون، حتی برای متخلفان دولتی نیز مجازات پیش‌بینی شده و آمده است: در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری باشد مسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.
تمکین نکردن از مقررات مالیاتی، موضوعی است که نه تنها در ایران، بلکه در کشورهای پیشرفته نیز دارای اهمیت و محل بحث و چاره‌اندیشی است. فرار مالیاتی همیشه و همه جا موضوع مهمی برای مؤدیان بوده است. از این رو، در سایر کشورها با توجه به سیستم‌های اطلاعاتی پیشرفته و تدوین مقررات بازدارنده، سعی در کاهش آن کرده‌اند. فرهنگ‌سازی مالیاتی نه تنها در زمینه مالیات بر ارزش‌افزوده، بلکه در سایر منابع مالیاتی، ضروری و بااهمیت است.
در ایران، با مروری به گذشته‌های دور، درمی‌یابیم که هیچ‌گاه نگاه چندان مثبتی به پرداخت مالیات در کشور وجود نداشته است. از این رو، برای اینکه بتوانیم در این زمینه فرهنگ مناسبی را در جامعه ایجاد کنیم، باید در گام نخست، با مشخص کردن عوامل این نگاه منفی و تغییر آن، دیدگاه مردم را به وصول درآمدهای مالیاتی مثبت کرد.
فرار مالیاتی بانک‌ها
بانک‌ها هم به عنوان نهادهای دولتی و خصوصی در برخی موارد ملزم به پرداخت مالیات هستند. بانک‌ها معمولا جزو کسب و کارهای پردرآمد به حساب می‌آیند و در شرایط خاصی باید مالیات بپردازند. مثلا در مواقعی که بانک‌ها سود سپرده گذاری بیشتری نسبت به حالت مصوب به مشتریان خود می‌دهند، بدیهی است که مشتریان آنها افزایش پیدا می‌کنند و درآمد خود بانک هم بالا می‌رود. در چنین شرایطی بانک‌ها هم باید مالیات پرداخت کنند.
البته میزان پرداخت مالیات به مقدار درآمد آنها بستگی دارد، اما نسبت به شرکت‌های خصوصی و… مالیات کمتری پرداخت می‌کنند.
گزارش تخلف و فرار مالیاتی شرکت‌ها
اعلام فرار مالیاتی را چطور انجام دهیم؟ برای بسیاری سؤال است که آیا گزارش و فرار مالیاتی شرکت‌ها و اشخاص به دارایی امکان پذیر است یا نه؟ برخی معتقدند که گزارش تخلف مالیاتی و تحقیق در مورد آن به عهده اداره دارایی و نهادهای تعریف شده است و البته اساساً امکان خاصی نیز برای این مسئله در نظر گرفته نشده است؛ چرا که تشخیص این مسئله آسان نیست، اما در صورتی که قصد اعلام و گزارش فرار مالیاتی را داشته باشید، اما برایتان سؤال شده که چگونه فرار مالیاتی را گزارش دهیم، میتوانید آن را در قالب یک گزارش ساده به اداره دارایی منتقل کنید.
پیگیری و تشخیص ماجرا به عهده این اداره خواهد بود. در واقع وظیفه هرکس تنها گزارش فرار مالیاتی است و باقی ماجرا به عهده مراجع مسئول و قانونی در این زمینه خواهد بود.
کلام پایانی
شاید شما به مالیات سنگینی برخورد کرده و در شرایطی قرار گرفته‌اید که راه‌های مربوط به فرار مالیاتی به ذهنتان خورده است که مطمئنا متوجه شده‌اید که تمام این راه‌ها نوعی جرم به حساب آمده و مجازات مختلفی در پی خواهند داشت. بهتر است بدانید بالا بودن مبلغ مالیات نه اتفاقی عجیب و نه غیر قابل اصلاح بوده! شما تنها با کمک گرفتن از یک مشاور مالیاتی توانمند میتوانید در بسیاری از موارد مبلغ مالیات خود را تا مقدار چشمگیری کم کنید.
برای دریافت مشاوره مالیاتی و هرگونه سوال میتوانید با انتخاب گزینه درخواست مشاوره از طریق سایت کی‌بلده اقدام کنید.
