در تمام دنیا ارث قوانین و مقررات مربوط به خود را دارد. در کشور ما ایران که قوانین با توجه به سنت‌های دین اسلام تنظیم شده‌اند، باید گفت که موضوع ارث هم از این قاعده مستثنی نیست. اما احتمالاً سؤالات زیادی در این رابطه در ذهن شما وجود داشته باشد. کی‌بلده قصد دارد در این مقاله به بحث مالیات و سؤالات رایج آن بپردازد. پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
ارث به چه معناست؟
ارث یک مفهوم حقوقی و مالی است که به اموال و حقوقی اشاره دارد که پس از مرگ یک فرد (مورث یا متوفی) به بازماندگان او منتقل می‌شود. این اموال ممکن است شامل دارایی‌های مالی، ملکی، یا حقوق دیگر باشد که متوفی در زندگی خود به آنها دارای حق بوده است.
فرآیند انتقال این اموال به بازماندگان به وسیله یک مجموعه از قوانین و مقررات حقوقی که به ارث‌بردن یا انتقال اموال از فرد فوت کرده به افراد دیگر می‌پردازد، کنترل می‌شود. در این سیاق، متوفی یا مورث فردی است که دیگر درگذشته و ارث خود را به بازماندگان خود ترک کرده است. بازماندگان که از متوفی ارث می‌برند، وارث نامیده می‌شوند. مفهوم ترکه یا ارث به اموال و حقوقی اطلاق می‌شود که از سوی متوفی به وارثان خود منتقل می‌شود و ممکن است توسط مقررات قانونی یا وصیت‌نامه‌های ایشان مشخص شود.
ارث چگونه تقسیم می‌شود؟
در قانون مدنی، طبقات ارث به دسته‌بندی افراد و حقوق وارثان بر اساس موارد مختلف می‌پردازد. طبق ماده ۸۶۲ قانون مدنی ایران، طبقات ارث به سه دسته تقسیم می‌شوند:
۱.سهم الارث طبقه اول: در طبقه اول ارث، سهم‌الارث به افرادی که مستقیماً وارث متوفی هستند تعلق می‌گیرد. این افراد عبارت‌اند از:
- پدر: پدر متوفی، در صورت عدم وجود فرزندان مستقیم، حق بهره‌مندی از سهم‌الارث را دارد.
- مادر: مادر نیز به عنوان وارث در طبقه اول حساب می‌شود و در صورتی که فرزندان مستقیم متوفی وجود نداشته باشند، حق سهم ارث را دارد.
- فرزندان: اگر فرزندانی وجود داشته باشند، آنها نیز به عنوان وارثان در طبقه اول محسوب می‌شوند.
در صورتی که فرزندان فوت کرده باشند، نوه‌های متوفی نیز جایگزین فرزندان محسوب می‌شوند و سهم‌الارث به آنها تعلق می‌گیرد.
مقدار سهم‌الارث در هر دسته از این وارثان بر اساس مفاهیم حقوقی و شرایط مختلف تعیین می‌شود. قانون مدنی جزئیات دقیقی در مورد تقسیم این سهم‌ها و ارث‌بری در هر طبقه از وارثان فراهم کرده است.
۲.سهم الارث طبقه دوم: در طبقه دوم ارث، وارثان نسبی و افرادی که به دورتر از طبقه اول نسبت به متوفی هستند، حق بهره‌مندی از سهم‌الارث را دارند. این افراد عبارت‌اند از:
- پدربزرگ: در صورتی که پدر متوفی و فرزندان مستقیم و نسبی وجود نداشته باشند، پدربزرگ حق سهم‌الارث را دارد.
- مادربزرگ: مادربزرگ نیز اگر فرزندان مستقیم و نسبی متوفی وجود نداشته باشند، حق سهم‌الارث را دارد.
- برادران و خواهران: اگر پدر و مادر متوفی نباشند و فرزندان مستقیم نیز وجود نداشته باشند، برادران و خواهران متوفی حق بهره‌مندی از سهم‌الارث را دارند.
در صورت فوت همه برادران و خواهران، فرزندان آنها نیز جزء این طبقه قرار می‌گیرند و سهم‌الارث به آنها منتقل می‌شود.
مانند طبقه اول، مفاهیم حقوقی و شرایط دقیقی تعیین کننده مقدار سهم‌الارث در هر دسته از این وارثان هستند و قانون مدنی مفصلی در مورد تقسیم این سهم‌ها فراهم کرده است.
۳.سهم الارث طبقه سوم: در طبقه سوم ارث، افرادی که به دورتر از طبقه دوم نسبت به متوفی هستند، حق بهره‌مندی از سهم‌الارث را دارند. این افراد عبارت‌اند از:
- دایی‌ها و عمه‌ها: در صورتی که پدر و مادر متوفی و فرزندان مستقیم و نسبی وجود نداشته باشند، دایی‌ها و عمه‌ها حق سهم‌الارث را دارند.
- خاله‌ها و عموها: همچنین خاله‌ها و عموها نیز اگر فرزندان مستقیم و نسبی متوفی وجود نداشته باشند، حق بهره‌مندی از سهم‌الارث را دارند.
- فرزندان دایی‌ها، خاله‌ها، عمه‌ها و عموها: در صورت فوت همه اعضای این طبقه (دایی‌ها، خاله‌ها، عمه‌ها، عموها)، فرزندان آنها نیز جزء این طبقه قرار می‌گیرند و سهم‌الارث به آنها منتقل می‌شود.
نکته مهمی که به آن اشاره کردید، درست است. اگر حداقل یک نفر از اعضای طبقه قبل (طبقه دوم یا طبقه اول) زنده باشد، افراد طبقه‌های بعدی از ارث محروم می‌شوند.
موانع ارث
در تعریف قانونی ارث و توارث، منظور از موانع ارث، مواردی است که اگر در یک نفر وجود داشته باشد، آن فرد باوجوداینکه از وراث محسوب شده، ارث نخواهد برد. موانع ارث در قانون مدنی، معرفی شده‌اند که شامل موارد زیر می باشند:
قتل مورث
به موجب ماده 880 قانون مدنی، اگر شخصی، مورث خود را عمداً به قتل برساند، از وی ارث نمی‌برد؛ بنابراین، قتل از موانع ارث می‌باشد.
کفر
به موجب ماده 881 مکرر قانون مدنی، وارث کافر از مورث مسلمان ارث نمی‌برد؛ بنابراین دومین مانع ارث، کفر می‌باشد.
لعان
لعان به این معنا است که مردی، به زن خود تهمت زنا زده و انتساب فرزند به دنیا آمده را به خودش انکار کند؛ در این صورت مطابق ماده 882 قانون مدنی، لعان از موانع ارث است، یعنی زن و شوهر دیگر از هم ارث نمی‌برند. همچنین، پدر از فرزند و فرزند نیز از پدر و خویشاوندان وی ارث نخواهد برد.
ولادت از زنا
به موجب ماده 884 قانون مدنی، ولادت از زنا از موانع ارث است، یعنی فرزند ناشی از زنا از پدر، مادر و خویشاوندان آنها ارث نمی‌برد و برعکس.
ارث زن و شوهر از هم
در قانون مدنی، سهم‌الارث همسر متوفی تحت هر شرایطی حق بهره‌مندی از ارث متوفی را دارد. این سهم‌الارث به عنوان یکی از طبقات ارث به همسر تعلق می‌گیرد. در حقیقت، همسر متوفی در ترتیب اولین طبقه ارث‌بری (طبقه اول) قرار می‌گیرد و حتی اگر وارثان دیگری نیز وجود داشته باشند، همسر متوفی همچنان به عنوان یک وارث در این طبقه محسوب می‌شود.
میزان سهم‌الارث همسر متوفی به وابستگی به وجود وارثان دیگر و شرایط حاکم بر موضوع متفاوت است. برای درک دقیق‌تر وضعیت خاص، بهتر است از یک وکیل ارث مشاوره بگیرید. وکیل ارث می‌تواند شما را در مورد حقوق و تقسیم ارث همسر متوفی‌تان راهنمایی کند و به شما کمک کند تا مسائل مرتبط با این زمینه را به درستی درک کنید.
۱.سهم الارث شوهر: در قانون مدنی ایران، سهم‌الارث شوهر از اموال به‌جامانده همسرش تأکید بر وجود یا عدم وجود فرزندان مشترک دارد. بر اساس این قانون:
- در صورت وجود فرزند یا فرزندان: اگر همسر متوفی فرزند یا فرزندان داشته باشد، سهم‌الارث شوهر به اندازه یک چهارم از اموال باقی‌مانده خواهد بود.
- در صورت عدم وجود فرزند: اگر همسر متوفی فرزندی نداشته باشد، سهم‌الارث شوهر به اندازه یک دوم از اموال باقی‌مانده خواهد بود.
- در صورت عدم وجود وارث دیگری به جز همسر: اگر زن متوفی هیچ وارثی به جز همسر خود نداشته باشد، تمام اموال به شوهر او می‌رسد.
۲.سهم الارث زن: در قانون مدنی ایران، سهم‌الارث زن از اموال شوهر خود به وابستگی به وجود یا عدم وجود فرزندان مشترک است. بر اساس این قانون:
- در صورت وجود فرزند یا فرزندان: اگر زن متوفی فرزند یا فرزندان با شوهر خود داشته باشد، سهم‌الارث زن به اندازه یک هشتم از اموال باقی‌مانده خواهد بود.
- در صورت عدم وجود فرزند: اگر زن متوفی فرزندی نداشته باشد، سهم‌الارث زن به اندازه یک چهارم از اموال باقی‌مانده خواهد بود.
- در صورت عدم وجود وارث دیگری به جز همسر: اگر شوهر به جز همسر خود وارث دیگری نداشته باشد، زن تنها سهم‌الارث خود را که به اندازه یک چهارم است ارث می‌برد.
- در صورت داشتن چند همسر: اگر مرد چند همسر داشته باشد، اموال او به صورت مساوی بین همسران تقسیم می‌شود. هر همسر به نسبت به تعداد همسران، سهم‌الارث خود را از اموال مرد می‌برد، که ممکن است یک چهارم یا یک هشتم باشد.
ارث رسیدن از فرزند
در شرایطی که تنها بازماندگان متوفی شامل پدر و مادر باشند و فرزندی (اولاد یا نوه) وجود نداشته باشد، تقسیم ارث به شیوه خاصی انجام می‌شود. در این صورت، ارث فرزند (اولاد) متوفی بر سه قسمت تقسیم می‌شود که دو سوم به پدر و یک سوم به مادر می‌رسد.
این تقسیم ارث به این معناست که دو سوم از اموال فرزند متوفی به پدر متوفی تعلق می‌گیرد و یک سوم باقی‌مانده به مادر متوفی می‌رسد. این نسبت تقسیم بر اساس قوانین مربوط به ارث‌بری در موارد خاص تعیین شده و به این ترتیب است که در صورت نبود فرزند یا نوه، اولویت ارث‌بری به پدر و مادر می‌رسد و تقسیم اموال بین آنها به نسبت معینی انجام می‌شود.
ارث گرفتن خواهر و برادر از یکدیگر
تقسیم ارث بین خواهر و برادر در شرایط مختلف به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود. در زیر، توضیحات بیشتری در مورد تقسیم ارث بین خواهر و برادر در موارد مختلف آورده شده است:
- تنها یک برادر یا یک خواهر: اگر متوفی تنها یک برادر یا یک خواهر داشته باشد، تمام اموال به او می‌رسد.
- دو یا چند برادر: اگر دو یا چند برادر داشته باشد، تمامی اموال به مقدار یکسان بین آنها تقسیم می‌شود.
- دو یا چند خواهر: اگر دو یا چند خواهر داشته باشد، تمام اموال به مقدار یکسان بین آنها تقسیم می‌شود.
- برادر و خواهر: اگر هم‌زمان خواهر و برادر داشته باشد، برادر دو برابر خواهرش ارث می‌برد.
- خواهر یا برادر هم‌خون مادری: اگر متوفی خواهر یا برادری داشته باشد که از مادر فقط نسبت خونی داشته باشند (و خواهر و برادر هم‌خون پدری نداشته باشد)، اموال به تساوی بین آنها تقسیم می‌شود.
- خواهر و برادر هم‌خون مادری و پدری: اگر متوفی چند خواهر یا برادر هم‌خون پدری و چند خواهر و برادر هم‌خون مادری داشته باشد، یک سوم اموال به خواهر و برادر هم‌خون مادری می‌رسد که به تساوی بین آنان تقسیم می‌شود و بقیه به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر هم‌خون پدری تقسیم خواهد شد.
- خواهر یا برادر هم‌خون مادری و ترکیب با هم‌خون پدری: اگر متوفی چند خواهر یا برادر هم‌خون پدری و یک خواهر یا یک برادر هم‌خون مادری داشته باشد، یک ششم اموال به خواهر یا برادر هم‌خون مادری می‌رسد و بقیه به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر هم‌خون پدری تقسیم خواهد شد.
مراحل تقسیم ارث
به منظور تقسیم ارث مراحل زیر انجام می‌شود:
- جمع آوری و تکمیل مدارک انحصار وراثت
- پر کردن اظهارنامه مالیات بر ارث قبل از دادخواست
- مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک یا مراجعه به وکیل انحصار وراثت
- ثبت نام در سامانه ثنا
- ارائه دادخواست مبتنی بر درخواست صدور گواهی انحصار وراثت
- مراجعه به شورای حل اختلاف و رفع نواقص احتمالی پرونده
- انتشار آگهی به منظور اطلاع رسانی به ذی‌نفعان احتمالی
- شکیبایی به منظور صدور گواهی انحصار وراثت
تقسیم ارث توافقی
در تقسیم ارث توافقی، اموال با توافق وراث تقسیم می‌شوند. این نوع تقسیم ممکن است به افراز یا به تفکیک صورت بگیرد. تقسیم ارث به افراز به صورتی است که وراث به صورت مشاع و بر اساس سهم خود از اموال بهره می‌برند. در تقسیم ارث به تفکیک، تمام اموال جدا می‌شوند و هر یک از وراث بخش خاصی از اموال را ارث می‌برد. بهره مندی از وکیل انحصار وراثت برای این نوع از تقسیم می‌تواند بسیار مفید باشد.
ترکه یعنی چه؟
منظور از ترکه تمام اموال و دارایی‌هایی است که بعد از فوت یک فرد به جای می‌ماند و باید بین وراث تقسیم شود. ترکه یا ما ترک شامل تمام دارایی‌های مثبت و منفی مثل اموال، بستانکاری‌ها و بدهی‌هاست. برای تقسیم ترکه میان وراث باید ابتدا طلبکاری‌ها و بستانکاری‌ها مورد رسیدگی قرار گیرد و سپس مال خالصی را که باقی می‌ماند میان آنها تقسیم نمود.
بنابراین منظور از ماترک کلیه حساب‌های مالی مستند، منقول، غیر منقول و… می‌باشد؛ برای تقسیم ماترک ابتدا می‌بایست بدهی‌ها و دین متوفی پرداخت شود که می‌تواند شامل بدهکاری، نفقه، مهریه زن و مهریه بانکی باشد. سپس آنچه باقی می‌ماند به صورت ارثیه به وراث می‌رسد.
روش‌های حل اختلافات ناشی از تقسیم ارث
با وجود اینکه پس از فوت فرد، اموال و دارایی‌های باقی‌مانده به صورت قهری و اجباری به ورثه‌های متوفی منتقل می‌شود، گاهی وقوع اختلافات و ناتوانی در تراضی و توافق بر سر نحوه تقسیم و مدیریت ارثیه رخ می‌دهد. راه حل‌های اختلاف در تقسیم ارث عبارتند از:
گرفتن برگه گواهی انحصار وراثت: برای اینکه وراث بتوانند در سهم خود به صورت قانونی فعالیت‌هایی انجام دهند، مانند خرید، فروش، اجاره و غیره، نیاز به گواهی انحصار وراثت دارند. این گواهی توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صادر می‌شود.
دادخواست تقسیم ترکه: پس از گرفتن گواهی انحصار وراثت، می‌توانند به شورای حل اختلاف مراجعه کرده و درخواست تقسیم ترکه و تصمیم به تقسیم ارث را از آنجا بگیرند.
دادخواست تحریر ترکه: در صورت عدم شناخت کامل از دارایی‌ها یا دیون متوفی، می‌توانند دادخواست تحریر ترکه را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به شورای حل اختلاف ارائه دهند.
دادخواست مهروموم ترکه: در صورت بیم سوءاستفاده یا تفریط در ترکه، می‌توانند به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست مهروموم ترکه را ثبت کنند.
دادخواست دستور فروش مال مشاعی در دادگاه: اگر شرکای وراث در فروش مال مشترک اختلاف دارند، می‌توانند از دادگاه دستور فروش مال مشاعی را بگیرند.
دادخواست نصب قیم: در مواردی که برخی از وراث محجور یا ناتوان هستند، می‌توانند از دادگاه درخواست نصب قیم را داشته باشند.
هر یک از این راه حل‌ها به تسریع فرآیند تقسیم ارث کمک کرده و از بروز اختلافات بیشتر جلوگیری می‌کند.
کلام پایانی
به‌خاطر پیچیده بودن و چالش‌های فراوانی که مسئله ارث دارد، پیشنهاد می‌کنیم حتماً از مشاور یا وکیل ارث کمک بگیرید.
کی‌بلده با داشتن وکیل‌های متبحر حقوقی، امکان مشاوره گرفتن برای شما را فراهم نموده است. شما می‌توانید در موضوع مدنظر خود با وکیل مربوطه به صورت تلفنی، حضوری و آنلاین ارتباط برقرار کرده و مشاوره بگیرید. جهت دریافت مشاوره انحصار وراثت روی لینک کلیک کنید.
